Λίγους μήνες πριν από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου οι Γερμανοί κατακτητές προχώρησαν σε μια σειρά μαζικές εκτελέσεις άμαχου πληθυσμού σε χωριά της ενδοχώρας και στην Κρήτη. Κάποια από αυτά τα συμβάντα είναι ήδη γνωστά ενώ για άλλα συμβάλλουν στην ιστορική μνήμη οι καταγραφές μαρτυριών που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Το ντοκιμαντέρ «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς, Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944», σε σκηνοθεσία των Ματθαίου Φραντζεσκάκη και Βίκης Αρβελάκη, που έκανε πρεμιέρα στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, καταγράφει την ιστορία ενός ακόμη μαρτυρικού χωριού μέσα από τις μαρτυρίες επιζώντων αναδεικνύοντας μέσα από την προφορική ιστορία το αποτύπωμα που άφησε στη χώρα το πέρασμα των Γερμανών.

Οι πρωταγωνιστές της ταινίας, πέντε επιζώντες της σφαγής, θυμούνται και αφηγούνται τι εκτυλίχθηκε στο μικρό χωριό εκείνη τη βροχερή ημέρα που άφησε τον τόπο βουτηγμένο στο αίμα, αλλά και πώς η υπόλοιπη ζωή τους μέχρι σήμερα συνεχίστηκε χαραγμένη από το αποτρόπαιο γεγονός.

Το χρονικό της σφαγής

Χαράματα της 28ης Αυγούστου του ’44, μια βροχερή Δευτέρα, οι κατακτητές κυκλώνουν το μικρό χωριό Κακόπετρος στον σημερινό Δήμο Πλατανιά στον νομό Χανίων. Φεύγοντας το απόγευμα το ναζιστικό μίσος αφήνει πίσω του 23 νεκρούς, άδεια, λεηλατημένα σπίτια και τις ψυχές των επιζώντων ισοβίως σημαδεμένες.

Η σφαγή ξεκίνησε από το πρώτο σπίτι του χωριού, του Κωστή Δεσποτάκη. Οι Γερμανοί πήραν τους τέσσερις γιους της οικογένειας, που κάθονταν αμέριμνα στην αυλή του σπιτιού τους, τους απομάκρυναν περίπου 100 μέτρα και τους εκτέλεσαν. Αμέσως μετά επέστρεψαν στο σπίτι του Δεσποτάκη –το οποίο έκαναν ορμητήριό τους για την υπόλοιπη μέρα– αναγκάζοντας τη χαροκαμένη μάνα να τους μαγειρεύει όσο αυτοί θα εφάρμοζαν το απάνθρωπο σχέδιό τους.

Το ιστορικό γεγονός της σφαγής στον Κακόπετρο Χανίων είναι καταγεγραμμένο στην έκθεση της «διά της ειδικής διαταγής του προέδρου της κυβερνήσεως κ. Βούλγαρη εκ των κ. Ι. Καλιτσουνάκη, καθηγητού πανεπιστημίου, Ι. Κακριδή, καθηγητού πανεπιστημίου, Ν. Καζαντζάκη, λογοτέχνου, και Κ. Κουτουλάκη ως βοηθητικού μέλους συσταθείσας επιτροπής προς διαπίστωσιν των υπό των Γερμανών και Ιταλών κατά τη διάρκεια της κατοχής διαπραχθεισών ωμοτήτων εν Κρήτη, περιοδεύσασα την νήσον από της 29ης Ιουνίου μέχρι της 6ης Αυγούστου 1945».

Ο φωτογράφος της επιτροπής Κ. Κουτουλάκης στις αναμνήσεις του από αυτή την περίοδο, που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο της Ελλης Αλεξίου «Για να γίνει μεγάλος, Βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 1981), αναφέρει μια ιστορία που συγκλόνισε τον Καζαντζάκη όταν πέρασε η επιτροπή από τον Κακόπετρο Χανίων και συνάντησαν τον Κωστή Δεσποτάκη: «Το σπίτι του ήταν εκεί δίπλα σε μια κατηφοριά. Μπαίνουμε μέσα, τι να δούμε, ένα τραπέζι με όλα του Θεού τα καλά και στη γωνία μια γυναίκα μαυροφορεμένη με ένα κοριτσάκι μικρό στην ποδιά της να κάθεται να κλαίει. “Ήντα ΄ναι δα τουτανά; Hντα κλαις; Οι άνθρωποι δεν ήρθανε για να τωσε χαλάσεις την καρδιά ντως. Ελευτερωθήκαμε, για όχι; Εξέχασές το; Ετσά ’ναι η λευτεριά – σε ’μας ήλαχε να δώσωμε τα παιδιά μας… άλλος τα σπίθια ντου, άλλος ήδωκε τα λιόφυτά ντου… πως σου πόμεινε μόνο η κοπελιά, εγώ θα σου κάμω κι άλλους γιους…”. Εκεί είδα τον Καζαντζάκη να κλαίει. Μέσα στ’ αυτοκίνητο μας έλεγε κι έκλαιγε ακόμη, “είδετε; Αυτή είναι η κρητική ψυχή, την ελευτερία την έχει θρησκεία… Eνας τέτοιος λαός υποδουλώνεται ποτές;”».

Το παραπάνω στοιχείο προέκυψε από την έρευνα του Ματθαίου Φραντζεσκάκη για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ. Οπως είπε στο Documento, η περίπτωση του Κωστή Δεσποτάκη, που την ίδια στιγμή δολοφονούνται από τους Γερμανούς και οι τέσσερις γιοι του, είναι η μοναδική που έχει καταγραφεί στην Κρήτη την περίοδο της Κατοχής. Η ιδέα για τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ, όπως εξηγεί, ξεκίνησε από την προσωπική του γνωριμία με την επιζώσα Ολυμπία Δεσποτάκη, το πέμπτο παιδί του Κ. Δεσποτάκη. Αν και αρχικά το σενάριο βασίστηκε στην ιστορία των τεσσάρων αδερφών της οικογένειας, πολύ σύντομα, όσο προχωρούσε την έρευνα, συνειδητοποίησε ότι αυτή η ιστορία στον Κακόπετρο αφορά όλο το χωριό μέχρι και σήμερα. «Αφορά όλους όσοi εκτελέστηκαν αλλά και όσους επέζησαν, στους οποίους μέχρι σήμερα το τραύμα αυτού του πολέμου μένει ανοιχτό». Οι επιζώντες πρωταγωνιστές του δράματος καταθέτουν στην κάμερα τις μνήμες τους αλλά και την υπόλοιπη ζωή τους μέχρι σήμερα.

Το βιβλίο της μνήμης

Το βιβλίο «Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς – Κακόπετρος, 28 Αυγούστου 1944» αποτελεί καρπό της έρευνας για τις ανάγκες του ομότιτλου ντοκιμαντέρ των Ματθαίου Φραντζεσκάκη και Βίκης Αρβελάκη. Οι δύο δημιουργοί βρέθηκαν δίπλα σε ανθρώπους που σημαδεύτηκαν ισόβια από τη δολοφονική μανία των Γερμανών κατακτητών τη Δευτέρα 28 Αυγούστου 1944 στον Κακόπετρο του Δήμου Πλατανιά Χανίων και κατέγραψαν τις μαρτυρίες τους. Ενα μέρος τους αποτελεί το υλικό του ντοκιμαντέρ που δημιούργησαν. Ενα άλλο μέρος τους όμως που έβαλαν στο αρχείο τους, θεωρώντας ότι αποτελεί ιστορικό υλικό το οποίο οφείλουν να μοιραστούν, έγινε ο βασικός κορμός του βιβλίου που κυκλοφορεί από τη σειρά «Κρήτη, Προφορική Ιστορία» των Εκδόσεων ΠΕΚ – Πυξίδα της Πόλης και συμπληρώνεται με φωτογραφικό υλικό, ιστορικά ντοκουμέντα και κείμενα που αφορούν τόσο το ιστορικό γεγονός της δολοφονικής επίθεσης των Γερμανών στον Κακόπετρο το 1944 όσο και θέματα για τις γερμανικές αποζημιώσεις.

INFO

«Λουλούδια που μαράθηκαν νωρίς. Κακόπετρος 28 Αυγούστου 1944», 2018

Σκηνοθεσία: Ματθαίος Φραντζεσκάκης – Βίκη Αρβελάκη

Σενάριο – έρευνα: Ματθαίος Φραντζεσκάκης

Πρωτότυπη μουσική: Ψαραντώνης, Ψαρογιώργης, Γιάννης Παπατζανής

πηγή

Πηγή: pancreta