Ο Παντελής Βούλγαρης με τους πρωταγωνιστές Ανδρέα Κωνσταντίνου, Μελία Κράιλινγκ και την Ιωάννα Καρυστιάνη
«Πάω για τα 77 μου χρόνια. Θέλω να προλάβω να πω ένα “ευχαριστώ” στον Ναπολέοντα Σουκατζίδη», είπε ο Παντελής Βούλγαρης στην Ιωάννα Καρυστιάνη όταν ο θρίαμβος της «Μικράς Αγγλίας» καταλάγιασε και είχε έρθει η ώρα για μια νέα τους ταινία. Και έτσι, με πολλή δουλειά, κόπο αλλά και πάθος γεννήθηκε το «Τελευταίο σημείωμα», που βγαίνει στις αίθουσες σε λίγες μέρες (26 Οκτωβρίου), αλλά ήδη πολυσυζητιέται.
Κι ας το έχουν δει μόνο όσοι γέμισαν τη Δευτέρα το «Ολύμπιον» της Θεσσαλονίκης, στην πανελλαδική του πρεμιέρα. Λίγοι μπροστά σ' αυτούς που, κάτι μας λέει ότι, όχι μόνο θα τρέξουν να δουν κι αυτή την ταινία του πολυαγαπημένου σκηνοθέτη, αλλά και θα τη λατρέψουν. Ισως, όπως κάποτε τα «Πέτρινα χρόνια» του. Γιατί και σ' αυτή ο Παντελής Βούλγαρης επικεντρώνεται σε ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους, «που έφτασαν μέχρι το τέρμα, όχι μόνο για την πολιτική τους ιδεολογία, αλλά κυρίως για την αξιοπρέπεια».
Ετσι είπε χθες ο σκηνοθέτης, αμέσως μετά τη δημοσιογραφική προβολή της ταινίας, έχοντας στο πλευρό του τη δυναμική Ιωάννα Καρυστιάνη, καθοριστική για ακόμα μία φορά συνεργάτιδά του στο σενάριο. Δηλαδή, στο τόσο λεπτό εγχείρημα, βασισμένοι σε ιστορικά στοιχεία και, όπου αυτά δεν επαρκούσαν, στην «ευλογημένη μυθοπλασία», όπως την αποκάλεσε η Καρυστιάνη, να διηγηθούν τη ζωή στη φυλακή του Χαϊδαρίου, αλλά και την εκτέλεση από τους Γερμανούς στην Καισαριανή, την 1η Μαΐου 1944, 200 αγωνιστών, κυρίως κομμουνιστών, με επικεφαλής τον θρυλικό Ναπολέοντα Σουκατζίδη.
Τον μεταφραστή του Γερμανού διοικητή Καρλ Φίσερ, που αρνήθηκε να του χαρίσει ο σαδιστής, ύπουλος αλλά και με περίεργες ευαισθησίες αξιωματικός τη ζωή, ξεχωρίζοντάς τον από τους συντρόφους του.
Σκηνή απ' την ταινία | «Ενιωθα ότι έχω αδικήσει την Κατοχή στις άλλες μου ταινίες, ότι ακόμα κάτι της χρωστάω», εξήγησε ο σκηνοθέτης. Και όταν ρωτήθηκε, «γιατί σήμερα αυτή η ταινία; Τι σχέση μπορεί να έχει με το σημερινό πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον;», δεν προσπάθησε να κάνει κάποια... ακροβατική σύνδεση.
«Δεν ξέρω τι μπορεί να σημαίνει ο Σουκατζίδης σήμερα, αλλά μια ταινία δεν γίνεται για να παιχτεί μια φορά. Ενιωθα την ανάγκη να καταλάβω τον Ναπολέοντα και τους συντρόφους του. Σε εποχές αφασίας και καναπέ, να μιλήσω γι' αυτόν σε ανθρώπους που χαμπάρι δεν έχουν πάρει από την ιστορία του. Οταν η Ιωάννα, πάνω στις πιο κρίσιμες στιγμές των γυρισμάτων στο φρούριο Ιτζεδίν, στα Χανιά, μαθαίναμε ότι το κόμμα του Σώρρα είχε χιλιάδες μέλη και ο κόσμος καθηλωνόταν σε ένα ριάλιτι στην τηλεόραση, με ρωτούσε: “Ρε Παντελή, για ποιον την κάνουμε την ταινία;”. “Εστω για άλλους διακόσιους”, της έλεγα».
«Αυτή η ταινία είναι ίσως η αντίδραση του Παντελή σε όσα έχει μαζέψει μέσα του», συμπλήρωσε η Ιωάννα Καρυστιάνη. «Αλλωστε γονιός μας είναι το χθες και μας αναθρέφει. Διεκδικούμε το δικαίωμά μας στη μνήμη». Και όσο κι αν «κατηγόρησε» χθες τον σύντροφό της, ότι τα τελευταία 15 και πάνω χρόνια έχει βυθιστεί μόνο σε βιβλία Ιστορίας παραμελώντας λογοτεχνία και ποίηση, φάνηκε ότι και η ίδια διάβασε τόνους ντοκουμέντα για την εποχή, το Χαϊδάρι, τη γερμανική κατοχή, τον Σουκατζίδη.
Μέχρι που έστειλε το σενάριό της σε ιστορικούς και σε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή. Γιατί, άραγε, στον τελευταίο; Οταν δείτε την ταινία θα το καταλάβετε. Κυρίαρχο θέμα της είναι τελικά πώς μια ομάδα αγωνιστών, που έχουν περάσει χρόνια σε φυλακές, αντιμετωπίζουν καθημερινά τον θάνατο. Πόσο αγαπούν τη ζωή και κρατιούνται από την ελπίδα τους ότι θα ζήσουν. Πόση δύναμη (αλλά και απελπισία) τους γεμίζει ο έρωτας.
«Ο Σουκατζίδης δεν είχε τίποτα να αποδείξει, ήταν ψημένος κομμουνιστής», τόνισε ο Βούλγαρης. «Τα τρία σημειώματα που άφησε πριν πεθάνει ήταν γεμάτα τρυφερότητα για τους δικούς του ανθρώπους, τον πατερούλη του, την αδελφούλα του και το “γυναικούλι” του, τι ωραία λέξη». Και η Ιωάννα Καρυστιάνη, λίγο αργότερα, συννεφιασμένη από το ενδεχόμενο κάποιοι να μη βρουν την ταινία τους όσο... κομμουνιστική θα ήθελαν, σχολίαζε με πικρό χιούμορ. «Μα τι θέλουν; Να βάλουμε τον Σουκατζίδη να λέει “πεθαίνω για τον Νίκο Ζαχαριάδη;”».
Οπως μάθαμε, δύο υψηλόβαθμα στελέχη του ΚΚΕ, που είδαν την ταινία στη θεσσαλονικιώτικη πρεμιέρα της, δήλωσαν κατασυγκινημένα. Δεν θα 'πρεπε, βέβαια, να έχει καμία σημασία η αντίδραση του οποιουδήποτε κόμματος σε μια ταινία.
Δεν ξεχνάμε, όμως, τον πόλεμο που είχε κηρύξει το 2009 το ΚΚΕ στον Βούλγαρη για το «Ψυχή βαθιά», θεωρώντας ότι η ταινία, που είχε θέμα τον Εμφύλιο, δεν έδειχνε ποια ακριβώς δύναμη, δηλαδή η επαναστατική ιδεολογία, ψύχωνε τους αντάρτες. Ας ελπίσουμε ότι το «Τελευταίο σημείωμα» θα αντιμετωπιστεί μόνο σαν ένα έργο τέχνης ενός δημιουργού με ιδιαίτερη προσωπικότητα και άποψη. Και όχι, βέβαια, να «αθωωθεί» επειδή η λέξη «κομμουνιστής» ακούγεται πολλές φορές. Παραλίγο να κάτσω να τις μετρήσω.
Βένα Γεωργακοπούλου
Πηγή: pancreta