«Ο Μικρός Πρίγκιπας δεν θα αγγίξει τα παιδιά ευθέως. Δεν θα κεντρίσει το μυαλό τους παρά ένα άλλο μέρος του εαυτού τους από όπου θα φέγγει αχνά μέχρι τη στιγμή εκείνη που θα τους γίνει πλήρως κατανοητός»
—Π.Λ. Τράβερς

 —της Maria Popova.  Μετάφραση για το dim/art: Μάρκος Τσάγκας—

Ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ δεν έγραψε παρά ένα παιδικό βιβλίο σ’ όλη του τη ζωή. Κι όμως, το βιβλίο αυτό είναι από τα πιο αγαπημένα όλων των εποχών και αποτελεί έναν σπάνιο και διαχρονικό φιλοσοφικό θησαυρό. Όμως αυτό που λίγοι γνωρίζουν είναι ότι ο Σαιντ-Εξυπερύ, πιλότος της πολιτικής αεροπορίας ο οποίος μη έχοντας εμπεδώσει πλήρως την αγγλική έγραφε τα αριστουργήματά του στη γαλλική, δεν συνέταξε τον Μικρό Πρίγκιπα στο Παρίσι, αλλά στη Νέα Υόρκη, συγκεκριμένα στο Long Island, όπου έφτασε το 1940 μετά την εισβολή των Ναζί στη Γαλλία.

Τον Απρίλιο του 1943, λίγο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ο 43χρονος Σαιντ-Εξυπερύ έχωσε τα πρωτότυπα χειρόγραφα και σχέδια του Μικρού Πρίγκιπα σε μια καφέ χαρτοσακούλα και τα έδωσε στη φίλη του Σύλβια Χάμιλτον λέγοντας της «θα’ θελα να σου δώσω κάτι θεσπέσιο, αλλά αυτό είναι το μόνο που έχω»· ύστερα, αναχώρησε για το Αλγέρι ως πιλότος της Ελεύθερης Γαλλικής Πολεμικής Αεροπορίας. Επειδή ξεπερνούσε κατά οκτώ έτη το όριο ηλικίας που προβλεπόταν για τους πιλότους τέτοιων επιδρομών, έκανε ό,τι μπορούσε για να εξαιρεθεί, έως ότου η εξαίρεση του χορηγήθηκε τελικά από τον στρατηγό Ντουάϊτ Άϊζενχάουερ. Στις 31 Ιουλίου του 1944, έφυγε για μια αναγνωριστική αποστολή, από την οποία δεν έμελλε να επιστρέψει ποτέ. Ήταν 44 ετών όταν έχασε τη ζωή του. Η λεπτομέρεια αυτή αποκτά μεταφυσική σημασία αν αναλογιστεί κανείς ότι, σκαρφαλωμένος στην κορυφή του μικρού πλανήτη του, ο Μικρός Πρίγκιπας παρακολούθησε τον ήλιο να δύει ακριβώς 44 φορές.

Κομμάτια του αεροπλάνου του ανασύρθηκαν ύστερα από χρόνια. Στη Μασσαλία ένας τοπικός ψαράς βρήκε την ασημένια ταυτότητα του Σαιντ-Εξυπερύ πιασμένη στο δίχτυ του. Μαζί με το όνομα του συγγραφέα, της συζύγου του, καθώς και τη διεύθυνση του Αμερικανού εκδότη του, η επιγραφή διάβαζε «Νέα Υόρκη, ΗΠΑ».

Ο Μικρός Πρίγκιπας δεν δημοσιεύθηκε στην πατρίδα του συγγραφέα, Γαλλία, παρά δύο χρόνια μετά το θάνατό του. Ακόμη και στην Αμερική, η επιτυχία του αρχικά ήταν μέτρια αφού έμεινε στη λίστα των μπεστ-σέλερ της εφημερίδας Times της Νέας Υόρκης μόλις για δύο εβδομάδες – σε σύγκριση με το αυτοβιογραφικό αεροπορικό χρονογράφημα του Σαιντ-Εξυπερύ Άνεμος, Άμμος και Αστέρια το οποίο παρέμεινε για είκοσι εβδομάδες στη λίστα. Αυτό πιθανόν να συνέβη επειδή ο Μικρός Πρίγκιπας ανήκει σε έναν παράξενο και συγχρόνως ουτοπικό χώρο, έναν χώρο που βρίσκεται κάπου ανάμεσα σε παραμύθι για παιδιά και σε φιλοσοφία για μεγάλους. Βέβαια, ακριβώς εκεί βρίσκεται και η διαχρονική του μαγεία. Σήμερα, έχοντας μεταφραστεί σε περισσότερες από 260 γλώσσες και διαλέκτους, καταφθάνει ετησίως στα χέρια εκατομμυρίων αναγνωστών, μικρών και μεγάλων.

Το 1968, η βιβλιοθήκη Μόργκαν της Νέας Υόρκης —που φιλοξενεί θησαυρούς όπως σπάνια εικαστικά έργα του Ισλάμ για τη ζωή του Ρούμι και εικονογραφημένους καταλόγους καθημερινών ενασχολήσεων διάσημων καλλιτεχνών— απέκτησε τα πρωτότυπα χειρόγραφα και σχέδια του Μικρού Πρίγκιπα. Η πιο πρόσφατη έκθεση της βιβλιοθήκης Μόργκαν διερεύνησε τη δημιουργική διαδικασία του Σαίντ-Εξυπερύ αφενός μέσα από τα γραπτά του εκείνα τα οποία δεν συμπεριέλαβε στην τελική έκδοση του βιβλίου του —το χειρόγραφο που κατέχει η βιβλιοθήκη Μόργκαν απαρτίζεται από 30.000 λέξεις και είναι σχεδόν διπλάσιο σε μέγεθος σε σχέση με το βιβλίο όπως αυτό τελικά δημοσιεύτηκε— και αφετέρου μέσα από τις αρχικές υδατογραφίες του Σαίντ-Εξυπερύ οι οποίες, μεταξύ άλλων εφήμερων λεπτομερειών της ζωής του, δεν είναι και ευρέως γνωστές. Μάλιστα, αυτό που καθιστά τον Σαίντ-Εξυπερύ έναν τόσο μοναδικό καλλιτέχνη της σφαίρας της φαντασίας είναι ότι βρίσκεται ανάμεσα στους λίγους εκείνους συγγραφείς —όπως οι χαίροντες φήμης Μορίς Σεντάκ, Τζ. Ρ.Ρ. Τόλκιν, και Μάιρα Κάλμαν— οι οποίοι εικονογράφησαν οι ίδιοι τα έργα τους με τρόπο τέτοιο ώστε κείμενο και σκίτσο να λειτουργούν αμφίδρομα ενημερώνοντας και εμπλουτίζοντας το ένα το άλλο.

Αυτό που κάνει τα σχέδια αυτά ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι ότι, ενώ ενσαρκώνουν την πλέον αξέχαστη έκφραση του Σαίντ-Εξυπερύ —«Το ουσιώδες είναι αόρατο στο μάτι»—, ταυτόχρονα την δοκιμάζουν επιδιώκοντας έτσι να καταστήσουν ορατή, ακόμη και οφθαλμοφανή, τη δημιουργική δεξιοτεχνία ενός ανθρώπου που πολύ μετά το θάνατό του, συνεχίζει ακόμα να συγκινεί γενιές και γενιές με την ευαίσθητη ιστορία του για το νόημα της ζωής.

Ο Σαιντ-Εξυπερύ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πολλούς διάσημους συγγραφείς που είχαν περίεργες συνήθειες και τηρούσαν ακατάστατες ώρες ύπνου. Έγραφε μέσα στα ξημερώματα και δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να καλέσει φίλους του στις δύο το πρωί για να τους διαβάσει ένα απόσπασμα φωναχτά. Κρατούσε διαρκώς ένα φλιτζάνι καφέ ή τσάι και σχεδόν πάντα ήταν με το τσιγάρο στο στόμα. Όπως είναι αναμενόμενο, λοιπόν, οι συνήθειές του αυτές αποτυπώθηκαν —κυριολεκτικά όμως— και στο έργο του, όπως ο λεκές από καφέ σε ένα από τα πρώιμα χειρόγραφα του Μικρού Πρίγκηπα και το κάψιμο από τσιγάρο σε ένα από τα σχέδια του:

Στην έκθεση που οραματίστηκε η Κριστίν Νέλσον, η επιμελήτρια της βιβλιοθήκης Μόργκαν, περιλαμβάνονται ακόμα οι τελευταίες φωτογραφίες του Σαίντ-Εξυπερύ, όπως τον απαθανάτισε ο φωτορεπόρτερ του περιοδικού LIFE Τζων Φίλιππς, του οποίου η περιγραφή της συνομιλίας που είχε με τον Σαίντ-Εξυπερύ αποτελεί το μοναδικό πειστήριο που υπάρχει σχετικά με το τι αποτέλεσε την έμπνευση για το βιβλίο :

Όταν ρώτησα τον Σαίντ-Εξ πώς ο Μικρός Πρίγκιπας μπήκε στη ζωή του, μου είπε ότι κάποια μέρα κοιτάζοντας ένα φύλλο που του έμοιαζε κενό είδε εκεί μια μικρή, σαν παιδική, φιγούρα. «Τον ρώτησα ποιος ήταν», είπε ο Σαίντ-Εξυπερύ. «Είμαι ο Μικρός Πρίγκιπας», ήταν η απάντηση.

Πράγματι, ο αγαπημένος χαρακτήρας του Σαίντ-Εξυπερύ εξελίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στο περιθώριο των επιστολών και των σημειωματάριών του. Σε ένα μήνυμα, το 1940, προς έναν φίλο, σκαρίφησε μια φιγούρα με παπιγιόν και αραιά μαλλιά, λίγο σαν τα δικά του. Έδωσε ένα παρόμοιο σκίτσο στην Ελίζαμπεθ Ρέιναλ, μια γαλλόφωνη φίλη του στη Νέα Υόρκη, η οποία κατάφερε τελικά να τον πείσει να υφάνει με αυτόν τον χαρακτήρα μια ιστορία για παιδιά.

Ένα από τα ομορφότερα αντικείμενα που συμπεριλήφθηκαν στην εν λόγω έκθεση είναι μια κριτική ανάλυση του Μικρού Πρίγκιπα γραμμένη από τον Π.Λ. Τράβερς για λογαριασμό της εφημερίδας New York Herald Tribune, το 1943, η οποία αφενός απηχεί την πεποίθηση του Τόλκιν ότι η έννοια του γράφω «για παιδιά» είναι έννοια ξένη, και αφετέρου εκφράζει τη βαθιά, διαχρονική απήχηση του βιβλίου με εξαιρετική ευαισθησία:

«Τα παιδιά όπως είναι φυσικό βλέπουν με την καρδιά, το ουσιώδες είναι σαφώς ορατό σε αυτά. Η μικρή αλεπού θα τους αγγίξει συναισθηματικά απλά και μόνο επειδή είναι αλεπού. Δε θα έχουν ανάγκη το μυστικό της μέχρι να το ξεχάσουν και τότε θα πρέπει να το βρουν και πάλι. Πιστεύω, λοιπόν, ότι ο Μικρός Πρίγκιπας δεν θα αγγίξει τα παιδιά ευθέως. Δεν θα κεντρίσει το μυαλό τους παρά ένα άλλο μέρος του εαυτού τους από όπου θα φέγγει αχνά μέχρι τη στιγμή εκείνη που θα τους γίνει πλήρως κατανοητός. Ωστόσο, ακόμη και που το λέω αυτό έχω επίγνωση ότι χαράσσω μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ μεγάλων και μικρών. . . . Ενώ δεν πιστεύω ότι τέτοια γραμμή υπάρχει».

Τα πρωτότυπα έγχρωμα σκίτσα του Σαίντ-Εξυπερύ περιλαμβάνονται στην εβδομηκοστή επετειακή έκδοση του Μικρού Πρίγκιπα. Η έκθεση Ο Μικρός Πρίγκιπας: Μια ιστορία της Νέας Υόρκης έγινε με επιμέλεια της βιβλιοθήκης Μόργκαν και φιλοξενήθηκε εκεί μέχρι τις 27 Απριλίου 2014.

Πηγή: dimartblog.com