Συμπληρώνονται σήμερα 136 χρόνια από τη γέννηση του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, στις 31 Οκτωβρίου 1888. (Με την ευκαιρία, να πούμε ότι η λεγόμενη «οικία Λαπαθιώτη» υπάρχει ακόμα και ρημάζει στην οδό Οικονόμου, στον λόφο του Στρέφη, αλλά ο ποιητής γεννήθηκε στους Αγίους Θεοδώρους, κοντά στην πλατεία Κάνιγγος).

Κάθε χρόνο, είτε ανήμερα είτε την πιο κοντινή Κυριακή, το ιστολόγιο έχει καθιερώσει την παράδοση να αφιερώνει ένα άρθρο στον Λαπαθιώτη -και αυτό θα κάνουμε και φέτος. Και επειδή η περασμένη Κυριακή ήταν η 28η Οκτωβρίου και είχαμε επετειακό άρθρο, το λαπαθιωτικό δημοσιεύεται σήμερα, μέρα καθημερινή, παρόλο που το περιεχόμενό του ταιριάζει περισσότερο σε κυριακάτικο άρθρο.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο 44o τεύχος του περιοδικού Μικροφιλολογικά, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε -και έχει ιδιαίτερο λαπαθιωτικό ενδιαφέρον αφού συνοδεύεται με χωριστό τεύχος αφιερωμένο στις συνεργασίες του Λαπαθιώτη με την εφημερίδα Έθνος, σε επιμέλεια του Τραϊανού Μάνου.

Στο άρθρο διερευνώ μια λεπτομέρεια της ζωής του Λαπαθιώτη: πού και πώς υπηρέτησε στον στρατό, ανασκευάζοντας την άποψη που είχε παλιότερα διατυπωθεί, ότι είχε αποφύγει τη στράτευση ως το 1914 επειδή ο πατέρας του, ο Λεωνίδας Λαπαθιώτης, ήταν ανώτερος αξιωματικός. Παρόλο που υπάρχουν άφθονα στοιχεία που ανασκευάζουν την άποψη αυτή, θέλησα να έχω και την οριστική διαβεβαίωση και απευθύνθηκα στην αρμόδια υπηρεσία του ελληνικού στρατού -προς έκπληξή μου, πήρα πολύ γρήγορα την απάντηση που αναζητούσα, όπως θα δείτε στο άρθρο.

Τα στρατολογικά του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη

Στο περίφημο «τεύχος Λαπαθιώτη» του περιοδικού Η λέξη (τχ. 33, Μάρτης-Απρίλης 1984) φιλοξενείται, ανάμεσα στ’ άλλα, άρθρο του Τάσου Μουμτζή με τίτλο «Τα στρατιωτικά χρόνια του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη». Στο άρθρο αυτό προτάσσεται εισαγωγή του Τάσου Κόρφη, ο οποίος άλλωστε είχε προτρέψει τον Μουμτζή να καταγράψει τις λαπαθιωτικές αναμνήσεις του.

Ο συντάκτης του άρθρου, γεννημένος το 1894, αφηγείται ότι ήταν προπαιδευτής του Λαπαθιώτη όταν αυτός παρουσιάστηκε στον 8^ο Λόχο του 1^ου Πεζικού Συντάγματος στις αρχές του 1914 για να υπηρετήσει τη θητεία του ως κληρωτός της κλάσεως 1914 γεννηθείς το 1895. Ο επιλοχίας του λόχου, ο ονομαστός Κ. Νέρης, είχε αμέσως καλέσει κατά μέρος τον Μουμτζή και τον είχε παρακαλέσει να θέσει υπό την προστασία του τον νεοσύλλεκτο Λαπαθιώτη, καθώς ήταν γιος του στρατηγού Λεωνίδα Λαπαθιώτη. Αφού περιγράψει τη γνωριμία του με τον Λαπαθιώτη και τους γονείς του, ο Μουμτζής προσθέτει ότι λίγο αργότερα ο ίδιος στάλθηκε να φοιτήσει στον Ουλαμό Εφέδρων Αξιωματικών και έχασε τα ίχνη του Ναπολέοντα, τον οποίο δεν τον ξαναείδε παρά στη Θεσσαλονίκη το 1916, «ως… επαναστάτη έφεδρο ανθυπολοχαγό διερμηνέα, μαζί με τον Στρατηγό πατέρα του».

Τελειώνοντας το άρθρο, ο Μουμτζής διατυπώνει την υποψία ότι ο Λαπαθιώτης δεν θα ήταν γεννημένος το 1895 αλλά νωρίτερα και ότι είχε μείνει αδήλωτος στα στρατολογικά μητρώα, όπως και άλλοι πολλοί γόνοι μεγάλων οικογενειών, για να αποφύγει να πολεμήσει στους βαλκανικούς του 1912-13. Και κλείνει ο Μουμτζής διερωτώμενος πώς μπόρεσε ο άσπιλος στρατηγός Λαπαθιώτης «να υποπέσει στο ολίσθημα της αποφυγής στρατεύσεως του παιδιού του στα 1912».

Ο Τάσος Κόρφης, που ξέρει ότι ο Λαπαθιώτης είχε γεννηθεί το 1888, υιοθετεί πλήρως αυτή την «καθόλου τιμητική για τον ποιητή», όπως λέει, εκδοχή του Μουμτζή στο εισαγωγικό του σημείωμα. Οι αναμνήσεις του Μουμτζή μαζί με το εισαγωγικό σημείωμα του Κόρφη αναδημοσιεύονται αυτολεξεί στο σημαντικό βιβλίο του Τάσου Κόρφη Ναπολέων Λαπαθιώτης: συμβολή στη μελέτη της ζωής και του έργου του (1985).

Το 1985 δεν είχαν έρθει στο φως πολλά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Λαπαθιώτη, οπότε είναι συγγνωστό το αστόχημα του Κόρφη. Διότι βέβαια πρόκειται για αστόχημα, αφού σήμερα ξέρουμε ότι ο ισχυρισμός του Μουμτζή δεν ισχύει και ότι ο Λαπαθιώτης υπηρέτησε κανονικά και σύννομα τη στρατιωτική του θητεία και δεν απέφυγε την επιστράτευση στους βαλκανικούς πολέμους.

Ωστόσο, επειδή το πολύ αξιόλογο κατά τα άλλα βιβλίο του Κόρφη, όπως και το αφιερωματικό τεύχος της Λέξης εξακολουθούν να κυκλοφορούν, χρήσιμο θα είναι να ανασκευαστούν οι σχετικοί ισχυρισμοί οριστικά. Πέρα από τα άλλα στοιχεία, θα παρουσιάσω ένα άγνωστο ντοκουμέντο: το απόσπασμα του βιβλίου στρατολογικών μεταβολών που αφορά τον Ν. Λαπαθιώτη.

Πράγματι, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, γεννημένος τον Οκτώβριο του 1888, ήταν κλάσης 1909. Στρατεύθηκε κανονικά τον Φεβρουάριο του 1910 αλλά υπηρέτησε μόνο 50 ημέρες (τη βασική εκπαίδευση) βάσει του σχετικού νόμου που πρόβλεπε αυτό το ευεργέτημα για τους πρωτότοκους γιους κάθε οικογένειας. Ο ίδιος ο Λαπαθιώτης κάνει λόγο γι’ αυτή τη στράτευσή του στην Αυτοβιογραφία του: «Και ξαφνικά με πήραν στρατιώτη!» (σελ. 172). Υπάρχει άλλωστε και φωτογραφία του με στρατιωτική στολή, μαζί με τον εξάδελφό του Σπ. Τρικούπη, δημοσιευμένη στο περιοδικό Ελλάς (τχ. 124, 11.4.1910, σελ. 7), που τη βλέπουμε πιο πάνω.

Στη συνέχεια, ο Λαπαθιώτης επιστρατεύτηκε στους Βαλκανικούς πολέμους, κάτι που το αναφέρει στη σελ. 208 της Αυτοβιογραφίας του, τονίζοντας ότι φρόντισε να αποσπαστεί στα έμπεδα και να τοποθετηθεί «στα Γραφεία της Β’ Μεραρχίας στην Αθήνα». Τότε ήταν που δημοσίευσε στον Νουμά το αντιπολεμικό ποίημά του “Stabat mater dolorosa” που προκάλεσε τις αντιδράσεις της Εστίας, με την τοποχρονολογική ένδειξη «9 του Οχτώβρη, ΙΙ Μεραρχία Στρατού».

Τρίτη φορά φόρεσε το χακί ο Λαπαθιώτης με τη γενική επιστράτευση του Σεπτεμβρίου 1915. Αυτή η θητεία χαρακτηρίζεται στην Αυτοβιογραφία του (σελ. 222) «η χειρότερη, αληθινά, περίοδος της στρατιωτικής μου ζωής». Ο Λαπαθιώτης αφιερώνει αρκετές σελίδες στην περίοδο αυτή και αφηγείται συγκεκριμένα επεισόδια.

Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με τις αναμνήσεις του Μουμτζή, ο οποίος υποστηρίζει πως ο Λαπαθιώτης παρουσιάστηκε στον στρατό για πρώτη φορά το 1914. Όμως, σε αντίθεση με τις μαρτυρίες του Μουμτζή έρχεται και… ο ίδιος ο Μουμτζής.

Πράγματι, αρκετά χρόνια πριν γράψει τις αναμνήσεις περί Λαπαθιώτη, ο Τάσος Μουμτζής είχε εκδώσει το βιβλίο Αναμνήσεις 1894-1924 (Θεσσαλονίκη, 1971) στο οποίο για τον Λαπαθιώτη γίνεται λόγος σε ένα μόνο σημείο (σελ. 82-83). Εκεί, ο Μουμτζής αφηγείται ότι το 1916, μετά το Κίνημα της Αμύνης στη Θεσσαλονίκη, είχε συναντήσει τυχαία τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, «παλιό του φαντάρο στο 1^ο Πεζικό Σύνταγμα», ο οποίος τον παρουσίασε στον πατέρα του τον Λεωνίδα με πολύ κολακευτικές πληροφορίες για τις στρατιωτικές του ικανότητες και προσθέτοντας πως είναι «βενιζελικός μέχρι κόκκαλο». Ο Λ. Λαπαθιώτης στρατολογούσε εθελοντές για τον Στρατό της Θεσσαλονίκης κι έτσι λίγες μέρες αργότερα ο Μουμτζής βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη ως ανθυπολοχαγός και πολέμησε στο Μακεδονικό Μέτωπο.

Ωστόσο, στις μεταγενέστερες αναμνήσεις του στη Λέξη, ο Μουμτζής λέει ότι από το 1914 έχασε τα ίχνη του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον ξαναείδε το 1916 στη Θεσσαλονίκη ανθυπολοχαγό διερμηνέα, ξεχνώντας τη συνάντησή τους στην Αθήνα, χάρη στην οποία άλλωστε βρέθηκε κι ο ίδιος στη Θεσσαλονίκη. Αν μάλιστα σκεφτούμε ότι ο Λαπαθιώτης δεν έγινε ανθυπολοχαγός το 1916 αλλά το 1917, ύστερα από εξετάσεις, καταλαβαίνουμε ότι οι αναμνήσεις του 1984, γραμμένες από τον Μουμτζή σε προχωρημένη ηλικία (είχε κλείσει τα ενενήντα) δεν είναι απόλυτα αξιόπιστες.

Καθώς από πουθενά αλλού δεν προκύπτει στράτευση του Λαπαθιώτη στις αρχές του 1914, πρέπει να υποθέσουμε ότι ο Μουμτζής μπερδεύει τις χρονολογίες. Το δίχως άλλο, θα συνυπηρέτησε με τον Ν. Λαπαθιώτη στην επιστράτευση του Σεπτεμβρίου 1915, στο 1^ο Πεζικό Σύνταγμα. Πιθανώς να κυκλοφορούσε και κάποια φήμη, από τα γνωστά και ανυπόστατα «λόγια της αρβύλας», ότι ο ποιητής δεν έχει υπηρετήσει ξανά –και ο Μουμτζής μεταφέρει αυτή τη φήμη. Τα υπόλοιπα στοιχεία της μαρτυρίας του δεν τα αμφισβητώ. Η παράκληση του επιλοχία «να προσέχει τον γιο του στρατηγού» είναι απολύτως αναμενόμενη, πολύ περισσότερο μετά την παραίτηση του Βενιζέλου στις αρχές Οκτωβρίου του 1915.

Παρόλο που η «διόλου τιμητική» εκδοχή του Μουμτζή για την αποφυγή του Λαπαθιώτη να στρατευτεί, με συμπαιγνία μάλιστα του πατέρα του, καταρρίπτεται εύκολα από τα προαναφερθέντα στοιχεία, θέλησα να βρω και μια ανεξάρτητη μαρτυρία. Πριν από μερικά χρόνια απευθύνθηκα στην Υπηρεσία Στρατιωτικών Αρχείων του ΓΕΣ, στο Τμήμα Έρευνας και Εκμετάλλευσης. Υπέβαλα αίτηση να μου χορηγηθεί το απόσπασμα στρατολογικών μεταβολών του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, κλάσεως 1909 και, προς μεγάλη και ευχάριστη πρέπει να ομολογήσω έκπληξή μου, λίγες μέρες αργότερα πήρα επιστολή στην οποία υπήρχε σε φωτοτυπία το απόσπασμα της σελίδας του στρατολογικού μητρώου που αφορούσε τον ποιητή.

Ιδού οι φωτογραφίες:

και η μεταγραφή που έκανα:

Αύξων αριθμός 648

Αριθμός κληρώσεως 793

Λαπαθιώτης Ναπολέων

Εγεννήθη τη 1888

εις Αθήνας

του δήμου Αθηναίων

του νομού Αττικής

υιός του Λεωνίδα

και της Βασιλικής

κατοικούντων αυτόθι

Κόμη ξανθά [διορθωμένο]

Οφθαλμοί γαλανοί

από εκεί και κάτω στα: Ρις, Πώγων, Χρώμα, Στώμα [sic], Πρόσωπον του εντύπου υπάρχουν οι χειρόγραφες ενδείξεις ανάλογα, σίτου, ωοειδή, που είναι ίδιες για όλους τους κληρωτούς της σελίδας.

Στη δεύτερη στήλη: Ύψος, Επάγγελμα, Βαθμός εκπαιδεύσεως υπάρχουν οι χειρόγραφες ενδείξεις: 1.68, Τελειόφοιτος Νομικής, Π

Τρίτη στήλη:

1910 – 22 Φεβρουαρίου

1ον Πεζ. Σύνταγμα

Δ.Ν.Σ. 4548 – Α.Μ.Σ. 1235

1910 – 11 Απριλίου

εις την εστίαν του

Τέταρτη στήλη:

1912 – 20 Σεπτεμβρίου

κατετάγη Εμπδ. [μια λέξη δυσανάγνωστη ίσως Γραφεύς]

1ον Πεζ.Σύντ. ως έφεδρος

απελύθη 8 Νοεμβρ. 1913

1915- 13 Σεπτεμβρίου Προσήλθεν

εις το 1ον Πεζ. Σύνταγμα

Αριθ. Πρωτ. 19319/20.12.15

Πέμπτη στήλη

Διά της 106436/12-5-21 Δ.Ν.Σ. προς το Φρ. Αθηνών διετάχθη η απόλυσίς του ως ανήκοντος εις την κλάσιν 1909 και κακώς καταταγέντος

Έκτη στήλη

Εφ. Ανθγός Διερμηνεύς

Β. Δ. 11-5-18

Σελ. Β.Εφ.Αξ. 532

 

Μερικά σχόλια στο ντοκουμέντο αυτό:

• Από τις αναμνήσεις συγκαιρινών του, ο Λαπαθιώτης παρουσιάζεται λεπτός και μάλλον ψηλός. Με τα σημερινά κριτήρια, άντρας με ύψος 1,68 δεν θεωρείται ψηλός –αλλά πριν από εκατό χρόνια δεν ήταν έτσι· πράγματι, με 1,68 ο Λαπαθιώτης είναι ο ψηλότερος από τους κληρωτούς της ίδιας σελίδας που φαίνεται το ύψος τους.
• Ο Λαπαθιώτης έδωσε εξετάσεις για να ονομαστεί στρατιωτικός διερμηνέας του «Στρατού της Εθνικής Άμυνας» τον Φεβρουάριο του 1917 ενώ βρισκόταν στην Αίγυπτο, όπως προκύπτει από τα δημοσιεύματα ομογενειακών εφημερίδων της εποχής. Εύλογα, η ονομασία του στον Ελληνικό Στρατό έγινε τον Μάιο 1918, μετά την επανένωση του κράτους το καλοκαίρι του 1917 και την, όχι χωρίς προσκόμματα, ενσωμάτωση των αξιωματικών του «Στρατού της Εθνικής Άμυνας» σε αυτόν.
• Η απόλυσή του τον Μάιο του 1921 είναι φυσικά συνέπεια της ήττας του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και της εκκαθάρισης του στρατεύματος από τους εθελοντές αμυνίτες.
• Η περίοδος 1918-20 κατά την οποία ο Λαπαθιώτης υπηρετούσε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός είναι η λιγότερο τεκμηριωμένη στη ζωή του Λαπαθιώτη. Ελάχιστα δημοσίευσε σε αυτά τα τρία χρόνια (η μόνη γνωστή του συνεργασία είναι με την εφημερίδα Έθνος, την οποία εντόπισε πρόσφατα ο Τρ. Μάνος) και κανένα ποίημα. Και επειδή κατά σύμπτωση η αυτοβιογραφία του σταματάει στα 1917, ούτε ο ίδιος μας δίνει πληροφορίες γι’ αυτά τα τρία «σκοτεινά χρόνια».

Πηγή: sarantakos.wordpress.com