Η ζωή του καλύτερου λαϊκού ζωγράφου της νεοελληνικής τέχνης & ο σπουδαίος πίνακάς του βασισμένος στο εκπληκτικό ποίημα του Βιτσένζου Κορνάρου. Στις 3/6/1961, έργα του Θεόφιλου εκτίθενται στο Λούβρο.-Από τη Μανταλένα Μαρία Διαμαντή
Το πραγματικό του όνομα ήταν Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ή Θεόφιλος Κεφαλάς. Γνωστός απλά ως Θεόφιλος.
Δεν θεωρείται τυχαία ο καλύτερος λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης. Το σπουδαίο στοιχείο που κυριαρχεί στο έργο του είναι η ελληνικότητά του και η εικονογράφηση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης και ιστορίας.
Το πότε γεννήθηκε ακριβώς ο Θεόφιλος δεν είναι γνωστό.
Θεωρείται ότι γεννήθηκε κατά το διάστημα 1867–1870 στην Βαρειά της Μυτιλήνης. Ο πατέρας του, Γαβριήλ Κεφαλάς (ή Κεφάλας), ήταν τσαγκάρης ενώ η μητέρα του, Πηνελόπη Χατζημιχαήλ, ήταν κόρη αγιογράφου. Όταν ήταν μικρές οι επιδόσεις του στο σχολείο ήταν μέτριες. Ωστόσο, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ζωγραφική, την οποία γνώρισε δίπλα στον παππού του.
Η ζωή του ήταν εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας των πικρόχολων σχολίων του κόσμου, επειδή κυκλοφορούσε φορώντας την παραδοσιακή φουστανέλα. Στα δεκαοκτώ του χρόνια εγκατέλειψε το οικογενειακό του περιβάλλον και εργάστηκε ως θυροφύλακας («Καβάσης») στο Ελληνικό Προξενείο της Σμύρνης. Εκεί έμεινε έως το 1897 όταν εγκαταστάθηκε στην πόλη του Βόλου. Εκεί, αναζήτησε διάφορες ευκαιριακές δουλειές, ζωγραφίζοντας σε σπίτια και μαγαζιά της περιοχής. Ακόμα και στις μέρες μας σώζονται τοιχογραφίες που πραγματοποίησε εκεί. Τα περισσότερα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο Πήλιο. Ο κτηματίας Γιάννης Κοντός ήταν ο προστάτης του τότε και για λογαριασμό του, ο Θεόφιλος πραγματοποίησε αρκετά έργα. Η οικία Κοντού αποτελεί σήμερα το Μουσείο Θεόφιλου. Στο Θεόφιλο άρεσε ιδιαίτερα να συμμετέχει στην διοργάνωση λαϊκών θεατρικών παραστάσεων στις εθνικές γιορτές και την περίοδο της Αποκριάς. Εκεί, κρατούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο, άλλοτε ντυμένος σαν Μεγαλέξανδρος, και άλλες φορές σαν ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης. Είναι εντυπωσιακό ότι τον εξοπλισμό και κουστούμια τα έφτιαχνε ο ίδιος.
Το 1927 επέστρεψε στη Μυτιλήνη, όπου παρά τις κοροϊδίες που δέχτηκε από τον κόσμο, συνέχισε να ζωγραφίζει, πραγματοποιώντας αρκετές τοιχογραφίες σε χωριά. Η αμοιβή του ήταν πραγματικά μηδαμινή... Δούλευε για ένα πιάτο φαγητό και λίγο κρασί. Δυστυχώς, πολλά από τα έργα του αυτής της περιόδου έχουν χαθεί, είτε από φυσική φθορά είτε εξαιτίας καταστροφής τους από κατόχους τους.
Ο καταξιωμένος ο τεχνοκριτικός Στρατής Ελευθεριάδης, Teriade, που διέμενε στο Παρίσι, τον συναντά στη Μυτιλήνη. Σε εκείνον οφείλεται η προβολή και η διεθνής αναγνώριση του έργου το, που ωστόσο σημειώθηκε μετά το θάνατό του. Με δικά του έξοδα έγινε η ανέγερση του Μουσείο Θεοφίλου στην Βαρειά το 1964.
Συνήθως χρησιμοποιούσε το επώνυμο της μητέρας του για να υπογράφει τα έργα του. Το μοναδικό, δε, έργο με υπογραφή "Έργο Θεόφιλου Γαβριήλ Κεφαλά" είναι μια εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο σκευοφυλάκιο του Ιερού Ναού Ταξιαρχών στις Μηλιές Πηλίου.
Ο Θεόφιλος έφυγε από τη ζωή στις 24 Μαρτίου του 1924, παραμονές του Ευαγγελισμού, πιθανότατα από τροφική δηλητηρίαση.
Στις 3 Ιουνίου του 1961 εγκαινιάστηκε μεγάλη έκθεση με έργα του στο Μουσείο του Λούβρου. Ο άλλοτε "σοβατζής", ο "φουστανελάς"... θριάμβευσε...
"Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα" είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του Θεόφιλου, βασισμένο στο εκπληκτικό ποίημα με μεγάλη λογοτεχνική αξία που δημιουργήθηκε από τον Βιτσένζο Κορνάρο στη Κρήτη τον 17ο αιώνα.
Αυτό μπορεί κανείς να το καταλάβει αν διαβάσει τα λόγια του Αδαμάντιου Κοραή και του Γιώργου Σεφέρη γι`αυτό...
Ο Αδαμάντιος Κοραής ονόμασε τον ποιητή του Ερωτόκριτου "Όμηρο της δημώδους ποιήσεως`, ενώ από τη μελέτη του επηρεάστηκε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός. Ο Γιώργος Σεφέρης στο γνωστό του δοκίμιο για τον Ερωτόκριτο σημειώνει τις αρετές αυτού του έργου: «έλλειψη ρητορείας, περιγραφή της λεπτομέρειας, κυριαρχία στη γλώσσα και τον ρυθμό της». Ο Ερωτόκριτος είναι ποίημα «γοητευτικό». Ακόμα και οι επαναλήψεις συντελούν στη γοητεία που ασκεί. Το ποίημα έγινε δημοφιλές ανάγνωσμα των λαϊκών τάξεων και κέρδισε την προσοχή και το θαυμασμό των μελετητών.
Πρόκειτα για μια έμμετρη μυθιστορία που. Αποτελείται από 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική διάλεκτο. Οι τελευταίοι δώδεκα από αυτούς, μάλιστα, αναφέρονται στον ίδιο τον ποιητή.
Ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα είναι κεντρικό θέμα του. Γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο. Αυτό και Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση θεωρούνται τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας την περίοδο της Βενετοκρατίας.Το έργο του Κορνάρου πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει ένα εξαιρετικά δημοφιλές κλασικό έργο. Σε αυτό συνετέλεσε η μελοποίησή του από τον Χριστόδουλο Χάλαρη και η ερμηνεία του από τον Νίκο Ξυλούρη.
Ποιά είναι όμως η ιστορία του;
H υπόθεση διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα. Ωστόσο, ο κόσμος που απεικονίζει δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα. Μαζί με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και διάφορα στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως για παράδειγμα η κονταρομαχία. Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης μαζί με τη σύζυγό του αποκτούν ύστερα από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Αυτή την όμορφη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος. Δεν μπορεί όμως να φανερώσει τον έρωτά του... Γι`αυτό το λόγο πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδά. Η κοπέλα αρχίζει να ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή που της κάνει καντάδα. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή, του στήνει ενέδρα προκειμένου να τον συλλάβει. Ο Ερωτόκριτος τότε μαζί με τον αγαπημένο του φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Συνειδητοποιώντας ότι ο έρωτάς του δεν θα οδηγηθεί πουθενά, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει την κοπέλα. Εκείνη την περίοδο, ο πατέρα του αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά με εκείνη και τους στίχους που της τραγουδούσε. Ο Ερωτόκριτος επιστρέφει κι ανακαλύπτει ότι η ζωγραφιά του δεν είναι εκεί και ούτε οι στίχοι των τραγουδιών. Μαθαίνει δε, ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί η ζωή του να είναι σε κίνδυνο. Παραμένει στο σπίτι του προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, θέλοντας να του δείξει ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του. Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του, όπου λαμβάνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον τον γνωστό κόσμο. Νικητής είναι ο Ερωτόκριτος. Εκείνος με την Αρετούσα αρχίζουν να συναντιούνται κρυφά στο παράθυρό της. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει σε γάμο από τον πατέρα της. Ο βασιλιάς όμως, εξοργισμένος τον εξορίζει. Διάφορα προξενιά φτάνουν για την Αρετούσα που εκείνη αρνείται. Αρραβωνιάζεται στα κρυφά τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη. Ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί με την πιστή παραμάνα της. Τρία χρόνια αργότερα, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος. Σε μια μάχη σώζει τη ζωή του βασιλιά αλλά ο ίδιος τραυματίζεται.Ο βασιλιάς για να τον ευχαριστήσει του προσφέρει σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται να δεχτεί να τον παντρευτεί Ο Ερωτόκριτος τη δοκιμάζει με ερωτήσεις για να επιβεβαιώσει την πίστη της και τελικά της αποκαλύπτεται λύνοντας τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο βασιλιάς αποδέχεται να παντρευτεί το ζευγάρι, συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον πατέρα του και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.
Σε αυτόν τον πίνακα παρουσιάζεται μια κρυφή συνάντηση των δύο ερωτευμένων. Η Αρετούσα ανταποκρίνεται στον έρωτα του Ερωτόκριτου κι εκείνος για να τη συναντήσει, ανεβαίνει με σχοινένια σκάλα στο μπαλκόνι της. Στο χώρο φαίνεται η ελληνικότητα του τοπίου και είναι αρκετά συνδεδεμένος με την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και τη Φραγκοκρατία. Αν και είναι εμφανής η έλλειψη δεξιοτεχνίας του καλλιτέχνη, η ποιητική ζωντάνια και η αυθεντικότητα του πίνακα είναι μοναδική.
Στο πάνω μέρος του πίνακα, γράφει: "Διά σχηναίαν σκάλα αναβιβαζόμενος ο Ερωτόκριτος χαιρετών την Αρετούσαν". Ίσως για να μην υπάρχει αμφιβολία για τα πρόσωπα που έχει δημιουργήσει...
Μανταλένα Μαρία Διαμαντή
Πηγή: pancreta