Του Γιάννη Καφάτου
Ένα κλαρί, υπομονή, μαστοριά και τέχνη και έτοιμο το ένα από τα πολλά αξεσουάρ περηφάνιας των κρητικών!
Το νέο αξεσουάρ που μπήκε στη ζωή μας είναι η κατσούνα, η κρητική μαγκούρα που χθες έγινε και όπλο των αγροτών εναντίον των ΜΑΤ.
Γκλίτσα την είπαν πολλοί κι ακόμη περισσότεροι τους διόρθωσαν: όχι γκλίτσα, Κατσούνα, κάποιοι πιο ειδικοί την λένε στραβοκατσούνα.
Όπως και να την πεις, η κρητική μαγκούρα, η κατσούνα είναι το σήμα κατατεθέν των βοσκών της Κρήτης, αλλά και σχεδόν όλων των ηλικιωμένων, ακόμη κι αν πια κυκλοφορούν μόνο στο χωριό ή στην πόλη!
Ο καθένας τους είναι πολύ περήφανος για την κατσούνα του και μόνο αν τα φέρει η μοίρα και σπάσει την αλλάζει! Με τα χρόνια το χέρι που κρατά την κατσούνα την ξέρει τόσο καλά που χωρίς αυτή χάνεται η ισορροπία – εντάξει υπερβολική έκφραση, αλλά ακριβώς αυτό θέλω να τονίσω!
Η Κατσούνα είναι αποκούμπι στο δύσβατο μονοπάτι, είναι παρηγοριά. Είναι εργαλείο, γι’ αυτό συνήθως είναι μακριές – για να αρπάζουνε από το κεφάλι ή τα πόδια τα πρόβατα που ξεστρατίζουν. Είναι όπλο, έτσι σκληρές από τη φτιάση τους – και όπως ξέρεις οι κρήτες δεν φημίζονται για την ηρεμία τους! Ξεσπούν και η κατσούνα συχνά είναι η μπροστάρισσα!Οι κατσούνες εκτός από την κλασική και γνωστή σε όλους πια στρογγυλή κατάληξη τους, οι αυθεντικές κατσούνες έχουν γάγγλες, δηλαδή κυματισμούς στο κύριο σώμα, πράγμα που τις κάνει πολύ πιο ανθεκτικές από τις απλές κατσούνες που είναι ίσιες και απλώς καμπυλώνουν στο τελείωμα.
Οι αυθεντικές λοιπόν κατσούνες, αυτές με τους κυματισμούς φτιάχνονται από την Αμπελίτσα. Είναι ένας θάμνος, μικρό δεντράκι της Κρήτης – εντάξει όχι και πολύ μικρό αφού αν δεν φάνε τα φύλλα του τα κατσίκια και έχει το χρόνο να αναπτυχθεί μπορεί να φτάσει και τα δέκα μέτρα αλλά σε πολύ μεγάλο υψόμετρο!
Τη λένε και «Ανέγνωρο» αφού, λέει η παράδοση, όταν το πρωτοαντίκρισαν δεν μπορούσαν να το γνωρίσουν. Τα φύλλα είναι γύρω στα 2.5 εκατοστά ωοειδή με 7-9 δόντια. Κάνει άνθη λευκά μικρά αρωματικά. Και φυσικά έχει αυτόν τον σκληρό κορμό και κλαδιά που δίνει τα ξύλα για τις καλύτερες και τις αυθεντικές κατσούνες!
Έχει γίνει και προστατευόμενο είδος γιατί πριν από χρόνια κινδύνευσε με αφανισμό από την ανεξέλεγκτη βοσκή! Μάλιστα για να σωθεί το φυτό ακολουθήθηκε μια πρακτική που λέγεται «καρατόμηση»: έκοβαν δηλαδή τον κορμό των παλιών δέντρων, αρκετά ψηλά από το έδαφος κι έτσι οι νέοι βλαστοί, τα νέα κλαράκια ήταν μακριά από τα αδηφάγα σαγόνια των κατσικιών και των αγριμιών!
Το μυστικό της Κατσούνας είναι το λύγισμα – κι εκεί φαίνεται και ο μάστορας, ο καλός τεχνίτης.
Το γυρίδι, αυτό κάνει τον μάστορα τεχνίτη!
Ο καθένας έχει φυσικά τα μυστικά του, που όπως κάθε μάστορας που σέβεται τον εαυτό του δεν τα αποκαλύπτει – μερικές φορές ούτε καν στα παιδιά του! Όμως η φωτιά και το νερό είναι τα βασικά όπλα για να λυγίσει ένα σκληρό κλαδί. Δεν είναι εύκολη δουλειά και μάλιστα πολλοί τεχνίτες δεν ντρέπονται να πουν ότι «στα δέκα κλαριά, μερικές φορές μόνο τα τρία γυρνούνε και τα άλλα σπάζουνε»!
Και φυσικά ούτε και για την κατσούνα λείπουν οι δοξασίες!
«Για να βγει καλή η κατσούνα και να ζήσει και μετά από τον που την κρατεί, πρέπει το ξύλο να μαζωχτεί στη λίγωση του φεγγαριού». Όταν δηλαδή το φεγγάρι μικραίνει! Ο χρόνος έχει δώδεκα λιγώσεις, οπότε υπάρχει ο σχετικός χρόνος για σοδειά. Αν, λέει, πάλι ο θρύλος μαζέψεις άλλη στιγμή το ξύλο, αυτό θα μαμουνιάσει ή θα σαπίσει, τέλος πάντων η κατσούνα δεν θα κρατήσει!
Υπάρχει μάλιστα και μια μαντινάδα σχετική:
Όλα τα ξύλα του βουνού
δε μοιάζει το ‘να τ’ άλλο
το ένα κάνουν εικόνισμα
και κάρβουνο το άλλο
Η κάθε κατσούνα για να πάρει την τελική της μορφή απαιτεί περίπου δέκα μέρες δουλειάς!
Ένα κλαρί, υπομονή, μαστοριά και τέχνη και έτοιμο το ένα από τα πολλά αξεσουάρ περηφάνιας των κρητικών!
Το βίντεο δημοσιεύτηκε στις 18 Αυγούστου 2013
Ο Μανώλης Βαγιωνάκης (Βαγιωνής) απο το Μαλάκι Ρεθύμνου είναι ένας λεβέντης και μερακλής Κρητικός, ένας αυθεντικός και παραδοσιακός άντρας. Ακούστε τι λέει και τι φτιάχνει…η λήψη έγινε απο τον Γιώργο Σηφάκη (Σιμισακογιώργη) στις 18-08-13 στο όμορφο χωριό του το Μαλάκι στο Δυτικό Ρέθυμνο.
Πηγή: lifebook.gr